ก่อนมีน้ำแข็งในสยาม คนโบราณทำน้ำให้เย็นอย่างไร?...
ร้านขายเหล้าฝรั่งโดยเฉพาะ จะเห็นว่ามีเฉพาะเหล้าประเภทต่างๆ และบุหรี่ต่างประเทศ ซึ่งเป็นสินค้าคู่กัน [ไม่ปรากฏปี] (ภาพจาก “สำนักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ”)
ก่อนที่ “น้ำแข็ง” จะเข้ามาสู่สยาม การทำให้ “น้ำเย็น” นั้นไม่ได้ใช้วิธีซับซ้อนอะไร ชาวต่างชาติมีชื่อว่า เฟรดเดอริก อาร์เธอร์ นีล ที่เดินทางเข้ามาในสมัยรัชกาลที่ 3 บันทึกถึงการทำน้ำให้เย็น โดยเฉพาะจำพวกน้ำเมาอย่างแชมเปญ เขาบันทึกถึงเรื่องนี้ ขณะที่ได้รับเชิญไปงานเลี้ยงของพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ วิธีทำ “น้ำเย็น” นี้ ใช้วิธีเดียวกับที่ทำในอินเดีย ตามที่นีลบันทึกไว้ว่า...
ลองเข้ามาดูสินค้า ออยล์ตัวหอม เนื้อน้ำนม ผิวฉ่ำ Baby Babe 100 ml. ขายในราคา ฿120 ซื้อได้ในแอป Shopee ตอนนี้เลย! https://s.shopee.co.th/4Ao1dldtT8
ดินประสิวจะช่วยทำให้อุณหภูมิของน้ำลดต่ำลง ส่วนเกลือจะช่วยลดจุดเยือกแข็งของน้ำ ดังนั้น ขวดแชมเปญที่นำไปแช่ในน้ำจึงเย็น แต่ไม่ถึงขั้นจับตัวเป็นน้ำแข็ง
วิธีการดังกล่าวก็มีให้เห็นอยู่จนถึงปัจจุบัน เช่นการทำ “ไอติมหลอด”
ส่วน “น้ำแข็ง” นั้นเข้าสู่สยามเมื่อสมัยรัชกาลที่ 4 มีผู้ส่งแท่งน้ำแข็งใส่หีบ กลบด้วยขี้เลื่อย ส่งเข้ามาถวายอยู่ประจำ เช่น กงสุลไทยในสิงคโปร์ส่งน้ำแข็งลงหีบไม้ฉำฉาส่งมาถวาย พอถึงกรุงเทพฯ น้ำแข็งก้อนใหญ่ ๆ ก็มีขนาดเหลือเท่าชามอ่างขนาดกลาง โดยรัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้แจกจ่ายแก่เจ้านายและข้าราชการผู้ใหญ่ ทรงปั้นน้ำแข็งใส่พระโอษฐ์เจ้านายเล็ก ๆ ให้ทรงอมเล่น รับสั่งว่า “กินน้ำแข็งเสีย” ส่วนพวกผู้ใหญ่บางคน พอได้ยินว่ามีแจกน้ำแข็งก็ไม่เชื่อ
รัชกาลที่ 4 รับสั่งให้โขลนไปตามเจ้าจอมมารดาวาดมาดูน้ำแข็ง โขลนเรียนว่า “มีรับสั่งให้ท่านขึ้นไปดูน้ำแข็งเจ้าค่ะ” เจ้าจอมถามว่า “เอ็งว่าอะไรนะ”, “น้ำแข็งเจ้าค่ะ” โขลนตอบ เจ้าจอมมารดาวาด ไม่เชื่อ พูดว่า “เอ็งนี่ปั้นน้ำเป็นตัว”
ล้อมวงดื่มเหล้า จิตรกรรมฝาผนังวิหารลายคำ วัดพระสิงห์วรมหาวิหาร อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่
ส่วนเครื่องทำน้ำแข็งนั้น รัชกาลที่ 5 ทรงนำเครื่องทำไอศกรีมขนาดเล็กเข้ามาหลังจากเสด็จพระราชดำเนินกลับจากประพาสสิงคโปร์ พ.ศ. 2414
พ.ศ. 2432 หนังสือพิมพ์สยามเมอร์แคนไทล์ลงโฆษณาว่า มีน้ำแข็งขายในสยามทุกวัน ไม่ระบุว่าผลิตเองหรือนำน้ำแข็งเข้ามา เอนก นาวิกมูล ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์ พ.ศ. 2563 วิเคราะห์ว่า น่าจะผลิตและขายในสยามได้เองแล้ว เพราะมิเช่นนั้น คงไม่สามารถผลิตขายวันต่อวันได้เป็นแน่...
